W procesie nauczania i wychowania nauczyciel i wychowawca powinien zajmować pozycję organizatora i osoby kreującej warunki wychowawcze i dydaktyczne zamiast pełnienia funkcji dominującej. Sens zajęć polega na zachęcaniu uczniów do samodzielnego myślenia i podejmowania decyzji. Nie chodzi o przekazanie suchych informacji, lecz wiedzy mającej bezpośrednie odniesienie do ich aktualnych doświadczeń życiowych. Informacje powinny mieć " żywą" formę i być bliskie temu co naprawdę może się przydarzyć młodemu człowiekowi w określonym wieku i sytuacji. Do procesu nauczania i wychowania należy włączyć jak najwięcej zmysłów pamiętając o tym, że zapamiętujemy:
10% z tego co słyszymy 20% z tego co widzimy 40% z tego o czym rozmawiamy 90% z tego co robimy.Cechy metod aktywnych:
- praca w 4-6 osobowych grupach
- pełnienie przez ucznia różnych funkcji w grupie
- każdy członek zespołu ma swój udział w osiąganiu celu
- stosowanie przez nauczycieli różnych metod aktywizujących
- kształcenie umiejętności samodzielnego myślenia i działania.
Rodzaje metod aktywnych:
- Zajęcia w kręgu – wszyscy mogą podzielić się swoimi doświadczeniami i opiniami dotyczącymi poruszanego tematu. Metoda ta umożliwia uczestnictwo dzieciom bardzo nieśmiałym.
- Praca w małych grupach – wyznaczenie uczniów, którzy będą liderami w grupie. Zadaniem lidera jest dbanie o atmosferę zajęć, pilnowanie by wypowiedzi nie były przerywane czy złośliwie komentowane. Lider zachęca aby wszystkie osoby w grupie zabrały głos; wyznacza na to czas. Po zakończeniu pracy w grupach zdaje sprawozdanie.
- Praca w trójkach lub w parach – jest wskazana wtedy gdy poruszane zagadnienia dotyczą treści emocjonalnych; konieczne jest stworzenie atmosfery bezpieczeństwa. Służą budowaniu bliskości i zaufania między uczniami.
- Wykład – jest rzadko stosowaną metodą w zajęciach wychowawczych o charakterze profilaktycznym. Jeśli już to przybiera formę miniwykładu .Służy uporządkowaniu i uogólnieniu wiadomości zebranych przez uczniów np. w trakcie pracy w grupach. Wykład jest bardzo użyteczny wtedy gdy nie trwa dłużej niż 5-10 minut, w trakcie jego trwania uczniowie zadają pytania, wsparty jest planszami itd.
- " Burza mózgów" – nauczyciel stawia pytanie lub zagadnienie, po czym uczniowie podają swoje pomysły i sugestie, które zostają zapisane niezależnie od stopnia ich trafności ( tablica, arkusz papieru). Następuje dyskusja i wybór najlepszego rozwiązania.
- Mapa pojęciowa – to metoda wizualnego przedstawienia problemu za pomocą rysunków, haseł itp., przybiera zwykle kształt plakatu, pozwala usystematyzować wiedzę, uczniowie doskonalą umiejętności techniczne (czytanie, rysowanie), jak i umysłowe (planowanie, uogólnianie, klasyfikowanie), uczy współdziałania, wymaga dyskusji, obrony swoich racji. Kolejne etapy w przebiegu zajęć to: podanie tematu i wyjaśnienie sposobu pracy, gromadzenie materiałów, szeregowanie, analizowanie, klasyfikowanie, rozplanowanie plakatu, wykonanie prezentacja prac i ocena.
- Piramida priorytetów – metoda ta jest dobrym sposobem na zaprezentowanie dokonanych wyborów lub efektów pracy grupy. Uczniowie zbierają wiadomości na określony temat, następnie zapisują informacje tworząc piramidę i ustawiają fakty hierarchicznie. Końcowym etapem jest prezentacja prac zespołów.
- Metoda przypadków – polega na analizie i dyskusji nad zdarzeniem. Nauczyciel przedstawia sytuację problemową w taki sposób, by uczniowie mogli wykorzystać posiadaną wiedzę i doświadczenie w nowych warunkach lub przy podejmowaniu decyzji. O powodzeniu metody decyduje trafnie dobrany opis przypadku. Struktura zajęć: poznanie opisu przypadku, analiza opisu zdarzenia, znalezienie optymalnych sposobów rozwiązania problemu i ocena przebiegu zajęć.
- Drzewo decyzyjne – w pień drzewa należy wpisać, w jakiej sprawie trzeba podjąć decyzję. Na następnym poziomie (gałęzi) umieszcza się możliwe rozwiązania problemu; na trzecim poziomie rozpisuje się dobre i złe konsekwencje poszczególnych wariantów rozwiązania problemu. W koronie drzewa należy też określić cele i wartości, którymi kieruje się osoba podejmująca decyzje.
- Metaplan – podczas dyskusji nad problemem tworzony jest plakat tzw. metaplan. Celem tej metody jest rozważenie problemu i skupienie się na poszukiwaniu wspólnego rozwiązania.
- Odgrywanie scenek – forma ta jest przydatna w pracy z dziećmi starszymi i młodzieżą. Polega na odgrywaniu scen związanych z wybranym tematem. Odgrywający wchodzą w role poszczególnych bohaterów odgrywając jakiś rodzaj zachowania. Po zakończonej scence aktorzy i obserwatorzy wymieniają uwagi na temat przeżyć i reakcji grających.
5 warunków efektywności tej metody:
- odgrywana sytuacja powinna mieć związek z rzeczywistymi problemami
- między odgrywającymi zachodzi konflikt interesów
- motywacje muszą być silne i prawdziwe, wtedy zainteresowanie uczniów wzrasta
- nie należy dobierać aktorów do następnej scenki, zanim nie zostanie omówiona poprzednia
- zbyt wielu aktorów i role "pijanych" kończą się bałaganem, więc należy ich unikać.
Oprócz wyżej wymienionych metod można zastosować rozmowę na forum grupy, wywiady, opowiadanie, rysowanie i malowanie, debaty za i przeciw, wypracowania, Dzięki zastosowaniu metod aktywnych zajęcia stają się interesujące, ciekawe i wyzwalają w uczniach otwartość oraz kreatywność. Ucząc planowania, organizowania warsztatu pracy, skutecznego porozumiewania się przygotowujemy młodzież do samodzielnego odkrywania świata i rozwiązywania problemów w sposób twórczy. W związku z tym w roku szkolnym 2002/2003 i 2003/2004 rozpoczęłam cykl zajęć warsztatowych metodami aktywnymi w klasach pierwszych i drugich. Obejmują one zajęcia w zakresie komunikacji społecznej, asertywności oraz zajęcia integracyjne. W zajęciach uczestniczą wychowawcy poszczególnych klas, którzy zostali zapoznani z tematyką metod aktywnych w nauczaniu i wychowaniu podczas konferencji wychowawców w roku szkolnym 2002/03.
Ewa Gawron |